در طول تاریخ، آثار باستانی ارزشمندی در جای جای شهرستان پاسارگاد به جا مانده که یکی از زیباترین آنها، «کاروانسرای قوام آباد»، یادگار دوره قاجاریه است. این بنای تاریخی در 18 کیلومتری شمال غربی سعادت‌شهر، «جاده شیراز- اصفهان» در روستای قوام‌آباد قرار دارد و به علت قرار داشتن در شاهراه اصلی به دستور «قوام‌الملک محمدرضا خان» در زمینی به وسعت یک هکتار بنا شده است.
واژه کاروانسرا ترکیبی از «کاروان» به معنی «جمعی مسافر که گروهی سفر می‌کنند» و «سرای» به معنی «خانه و مکان» است. این محل دارای یک درب ورودی بزرگ است با چهارچوب سنگی به ارتفاع بالغ بر 3 متر که از چوب جنگلی ساخته شده و اطراف آن سنگ‌هایی به طرز استادانه تراشیده شده است. در کنار دروازه «دو سکو» به ارتفاع 120 سانتیمتر و عرض 1 و طول 3 متر قرار دارد که گاهی اوقات دروازه‌بان و مسافرین بر روی آن استراحت می‌کردند.
نمای بیرونی و داخلی کاروانسرا، عموماً از آجر است. آجر و سنگ به عنوان اصلی‌ترین مصالح این بنا از دو کوره‌پزخانه در اطراف این روستا به نام «چم آجری» تهیه و سنگ‌های آن با زحمات فراوان بوسیله گاو از کوه‌های اطراف «امامزاده عقیل علیه‌السّلام» و «ساروج» و ملات آن نیز از «قشلاق دهبید» به این مکان حمل شده است.
ساختمان کاروانسرا دارای «شاه‌نشین بزرگ» با طاق‌های ضربی و کاشی‌کاری، با معماری قدیم و در و پنجره‌های چوبی شبکه‌ای می‌باشد. این اثر ارزشمند دارای دو حیاط خلوت هشت ضلعی است که در شمال‌شرقی ساختمان قرار دارد. هشت ضلعی‌های داخلی دارای چهار درِ ورودی بزرگ می‌باشد که به پشت‌بام راه دارد.
طاق‌های پشت‌بام، ارتفاع دروازه و تمام شاه‌نشین‌ها به صورت سنگرهای دفاعی و برج دیده‌بانی عمل می‌کرد. نور اتاق‌ها در روز
توسط روزنه‌های سقف و پنجره‌ها و در شب با شمع که از «پیه» تهیه شده بود، تأمین می‌شد. آب آن از قنات قوام‌آباد تأمین و فاضلاب آن از سمت دیگر بیرون می‌رفت. نگهبانان کاروانسرا، مسئولیت نگهداری اموال را به عهده داشتند و در مقابل کاروانیان حقوق آنان را پرداخت می کردند. مایحتاج مسافران نیز توسط اهالی تهیه و به آنها فروخته می‌شد.
نقل می‌کنند سران مملکت از جمله «احمدشاه قاجار» دو شبانه روز در این محل اطراق نموده‌اند. بنا به گفته اهالی روستای قوام‌آباد شخصی به نام «رئیس فتح‌علی سعادت» که یکصد و هفده سال عمر کرده بود، اظهار نموده که این بنا به مدت 12 سال با همکاری مردم و دستور «قوام‌الملک محمدرضاخان» ساخته شده است.
این بنا، سال‌ها به علت بی‌توجهی و عدم مراقبت، رو به نابودی بود که با تلاش و پیگیری‌های «شورای اسلامی سعادت‌شهر» و «اداره میراث فرهنگی» در تاریخ 25/12/79 با شماره 3065 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت گردید و با اختصاص اعتبار قابل توجهی، مدت دو سال است به جِدّ توسط پیمان‌کاران مرمّت و بازسازی آن انجام می‌شود که در آینده‌ای نه چندان دور شاهد بازدید گردشگران و جهانگردان داخلی و خارجی از این اثر ارزشمند خواهیم بود.
منابع: 1- سفرنامه فرصت‌الدوله شیرازی 2- جمعی از اهالی روستای قوام‌آباد
3-قلی‌پور، حجت‌اله، یاقوت سبز، تاریخ و جغرافیا و فرهنگ مردم شهرستان
