اعمال ویژه و برتر ده روز اول ذی الحجه
روز اول تا روز دهم ماه ذی الحجه از پرفضیلت ترین روزهای سال است و دارای اعمالی ویژه ای می باشد.در این ماه دو عید مهم اسلامی، عید قربان و عید غدیر و روز عرفه را داریم.
فضایل و اعمال برتر دهه اول ذی الحجه
ذی الحجه آخرین ماه سال هجری قمری، ماه دعا و عبادت خدا، ماه حج و از ماههای حرام است. در این ماه عبادت و یاد خدا تاثیرات عمیقی در زندگی دارد و برکت و عظمت آن به اندازه ای است که ماه ذی الحجه یکی از ماه های شریفی است که عبادت در آن و ذکر و یاد خدا اثرات عمیقی به همراه دارد. این ماه در نهایت برکت و عظمت است و هیج ایامی نزد حق تعالی محبوبتر از دهه اول آن نیست.
از روز اول تا روز دهم ماه ذی الحجه از بهترین و پرفضیلت ترین روزهاست، چنانچه در ادامه ی این بخش از دین و مذهب نمناک کامل تر خواهید خواند فضیلت و اعمال ذی الحجه در دهه اول این ماه قمری شامل نماز و ذکر و سوره ی مبارکه است که خداوند به برپادارندگانش پاداش عظیم خواهد داد.
فضیلت ماه ذی الحجّه
در بعضی از روایات آمده است، شب های دهگانه ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب های دهه اوّل ماه ذی الحجّه است، و این سوگند به خاطر عظمت آن است.(تفسیر قمی، ج 2، ص 419)
در حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایّامی به اندازه این ایّام (ده روز اوّل ماه ذی الحجّه) فضیلت ندارد.(اقبال، ص 317)
بزرگان دین هنگامی که ماه ذی الحجّه وارد می شد، اهمّیّت ویژه ای به عبادت در آن می دادند. مخصوصاً در دهه اوّل این ماه.(زادالمعاد، ص 240)
خداوند در سوره حج آیه 28 ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «أیّام مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیرهای معروفِ «أیّام مَعْلُومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز اوّل ماه ذی الحجّه است.( مصباح المتهجّد، صفحه 671) بنابراین، هم شب های آن عزیز است و هم روزهای آن.
وجود دو «عید» مهمّ اسلامی عید قربان و عید غدیر و روز «عرفه» و خاطره دعای عجیب و بسیار گرانبهای امام حسین(علیه السلام) در عرفات، این ماه را دارای شکوه و عظمت خاصّی کرده است و مسلمانان بهتر است از برکات دنیوی و اخروی این ماه غافل نشوند و در تذهیب نفس خود بکوشند.
اعمال مخصوص روز اوّل ماه ذی الحجه
روز اوّل ماه ذی الحجّه روز مبارکی است و برای آن اعمالی چند نقل شده است:
1ـ روزه گرفتن
در روایتی از امام موسی بن جعفر(علیهماالسلام) نقل شده است که هر کس روز اوّل ماه ذی الحجّه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می نویسد.(مصباح المتهجّد، ص 671)
2ـ خواندن نماز حضرت فاطمه(علیها السلام)
مرحوم «شیخ طوسی» فرموده است:مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه(علیها السلام) را بخواند و این نماز چهار رکعت است، هر دو رکعت به یک سلام و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است; در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه(علیها السلام) را بگوید، آنگاه بخواند:
سُبْحانَ ذِی الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنیفِ، سُبْحانَ ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظیمِ،سُبْحانَ ذِی الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدیمِ، سُبْحانَ مَنْ یَری اَ ثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ یَری وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوآءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا وَلا هَکَذا غَیْرُهُ.
( مصباح المتهجّد، ص 671)
3ـ دو رکعت نماز
نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره قل هو الله و ده مرتبه آیة الکرسی و ده مرتبه سوره إنّا أنزلناه را بخواند.( اقبال، ص 325)
4ـ هر کس از ظالمی خوف داشته باشد در این روز بگوید:
«حَسْبی حَسْبی حَسْبی مِنْ سُؤالی، عِلْمُکَ بِحالی»، تا خداوند او را از شرّ آن ظالم حفظ کند.
اعمال کامل دهه اوّل ماه ذی الحجه
1ـ نماز
امام صادق علیه السلام می فرماید:پدرم حضرت امام باقرعلیه السلام به من فرمود:پسرم! در دهه نخست از ماه ذی الحجّه(از شب اول ماه تا شب عید قربان) هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن:
در هر رکعت سوره حمد و سوره توحید را می خوانی، سپس این آیه را بخوان:
وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ. (اعراف/142)
اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان، و اعمال حجّ آنها شریک می شوی.(اقبال، ص 317)
2ـ روزه گرفتن
در روایتی امام موسی کاظم(علیه السلام) می فرمایند:هر کس 9روز اوّل ذی الحجّه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می نویسد (زاد المعاد، ص 240)
3ـ خواندن دعا بعد از نماز
ابوحمزه ثمالی روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت، از روز اوّل تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب این دعا را می خواند:
اَللّـهُمَّ هذِهِ الاَْیّامُ الَّتی فَضَّلْتَها عَلَی الاَْیّامِ وَشَرَّفْتَها، وَ قَدْ بَلَّغْتَنیها بِمَنِّکَ
خدایا این روزهایی است که برتری و شرافتش دادی بر سایر روزها و به لطف و
وَرَحْمَتِکَ، فَاَنْزِلْ عَلَیْنا مِنْ بَرَکاتِکَ، وَاَوْسِعْ عَلَیْنا فیها مِنْ نَعْمآئِکَ،
رحمتت مرا بدانها رساندی پس برکات خودت را بر ما فرو بار و از نعمتهای خود در این روزها بر ما وسعت ده
اَللّـهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهْدِیَنا فیها
خدایا من از تو خواهم که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و نیز خواهم که ما را دراین روزها به
لِسَبیلِ الْهُدی، وَالْعَفافِ وَالْغِنی، وَالْعَمَلِ فیها بِما تُحِبُّ وَتَرْضی، اَللّهُمَّ
راه هدایت و پاکدامنی و بی نیازی راهنمایی فرمایی و موفقمان داری به انجام آنچه دوست داری و موجب خشنودی تواست خدایا
اِنّی اَسْئَلُکَ یا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوی، وَیا سامِعَ کُلِّ نَجْوی، وَیا شاهِدَ کُلِّ
از تو خواهم ای جایگاه هر شکایت و ای شنوای هر سخن سِرّی و راز و ای حاضر در هر
مَلاَ، وَیا عالِمَ کُلِّ خَفِیَّة، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَکْشِفَ
جمع و ای دانای هر نهان که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و بگشایی
عَنّا فیهَا الْبَلاءَ، وَ تَسْتَجیبَ لَنا فیهَا الدُّعآءَ، وَ تُقَوِّیَنا فیها وَ تُعینَنا،
در این روزها از ما بلا و گرفتاری را و مستجاب گردانی در آنها دعای ما را و نیرو دهی به ما در این روزها و کمکمان دهی
وَتُوَفِّقَنا فیها لِما تُحِبُّ رَبَّنا وَتَرْضی، وَعَلی مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنا مِنْ
و موفقمان داری پروردگارا بدانچه دوست داری و خشنود گردی و بر آنچه واجب کرده ای بر ما از اطاعت خودت
طاعَتِکَ، وَطـاعَةِ رَسُولِکَ وَاَهْلِ وِلایَتِکَ، اَللّـهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ یا اَرْحَمَ
و اطاعت پیامبرت و اهل ولایتت خدایا از تو خواهم ای مهربانترین
الرّاحِمینَ، اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَهَبَ لَنا فیهَا الرِّضا،
مهربانان که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و در این ایام خشنودی خویش را به من ببخش
اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعآءِ، وَلا تَحْرِمْنا خَیْرَ ما تُنْزِلُ فیها مِنَ السَّمآءِ، وَطَهِّرْنا
که براستی تو شنوای دعایی و محروم مکن ما را از خیری که در این روزها از آسمان فرو باری و پاکمان کن
مِنَ الذُّنُوبِ یا عَلاّمَ الْغُیُوبِ، وَاَوْجِبْ لَنا فیها دارَ الْخُلُودِ، اَللّهُمَّ صَلِّ
از گناهان ای دانای بر نادیدنیها و واجب گردان در این ایّام برای ما خانه جاویدان را خدایا درود فرست
عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَلا تَتْرُکْ لَنا فیها ذَنْباً اِلاَّ غَفَرْتَهُ، وَلا هَمّاً اِلاَّ
بر محمّد و آل محمّد و هیچ گناهی برای ما باقی مگذار جز آن که بیامرزی و نه اندوهی جز
فَرَّجْتَهُ، وَلا دَیْناً اِلاَّ قَضَیْتَهُ، وَلا غائِباً اِلاَّ اَدَّیْتَهُ، وَلا حاجَةً مِنْ حَوائِجِ
آن که بگشایی و نه بِدهی جز آن که بپردازی و نه غایبی جز آن که به ما برسانی و نه حاجتی از حاجات
الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ اِلاَّ سَهَّلْتَها وَیَسَّرْتَها، اِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ، اَللّـهُمَّ یا
دنیا و آخرت جز آن که آسان و هموارش گردانی که براستی تو بر هر چیز توانایی خدایا ای
عالِمَ الْخَفِیّاتِ، یا راحِمَ الْعَبَراتِ، یا مُجیبَ الدَّعَواتِ، یا رَبَّ الاَْرَضینَ
دانای اسرار پنهان ای رحم کننده بر اشک دیدگان ای اجابت کننده دعاها ای پروردگار زمینها
وَالسَّمواتِ، یا مَنْ لا تَتَشابَهُ عَلَیْهِ الاَْصْواتُ، صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ
و آسمانها ای که صداها(ی بیشمار) بر او اشتباه نشود درود فرست بر محمّد و آل
مُحَمَّد، وَاجْعَلْنا فیها مِنْ عُتَقآئِکَ وَطُلَقآئِکَ مِنَ النّارِ، وَالْفائِزینَ بِجَنَّتِکَ،
محمّد و قرار ده ما را در این روزها ازآزادشدگان و رهایی یافتگان از آتش و نائل شوندگان به بهشتت
وَالنّاجینَ بِرَحْمَتِکَ، یااَرْحَمَ الرّاحِمینَ، وَصَلَّی اللهُ عَلی سَیِّدِنا مُحَمَّد
و نجات یافتگان بوسیله رحمتت ای مهربانترین مهربانان و درود خدا بر آقای ما محمّد و
وَآلِهِ اَجْمَعینَ، وَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ تَسْلیماً.
آلش همگی و سلام بر همه آنان باد.
مصباح المتهجّد:ص 672؛ اقبال:ص 322 (با اندکی تفاوت)؛ مفاتیح الجنان
4ـ ذکر پنج دعا
امام باقر(علیه السلام) فرمودند:خداوند پنج دعا را بوسیله جبرئیل برای حضرت عیسی(علیه السلام) هدیه فرستاد، تا در ایّام این دهه، آنها را بخواند. آن پنج دعا چنین است:
1) اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ.
2) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً.
3) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ.
4) اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیی وَیُمیتُ، وَهُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْء قَدیرٌ.
5) حَسْبِیَ اللهُ وَکَفی، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَیْسَ وَرآءَ اللهِ مُنْتَهی،اَشْهَدُللهِِ بِما دَعا،وَاَنَّهُ بَریءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ، وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَةَ وَالاْولی.
حضرت عیسی(ع) پاداش فراوانی را برای خواندن صد مرتبه این پنج دعا ذکر فرمود.( اقبال، ص 323)
مرحوم «علاّمه مجلسی» گفته است:اگر کسی هر روز هر یک از این پنج دعا را ده مرتبه بخواند (که در مدّت ده روز هر کدام را صد مرتبه خوانده است) به روایت عمل کرده است. البتّه اگر هر روز هر دعایی را صد مرتبه بخواند بهتر است.(زادالمعاد، ص 245)
5ـ در هر روز از این دهه، این ذکر را به نقل از امیر مؤمنان(ع)بخواند، اگر روزی ده مرتبه بخواند بهتر است:
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الّلَیالی وَالدُّهُورِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ اَمْواجِ الْبُحُورِ،
لااِلهَ اِلاَّ اللهُ وَرَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمّا یَجْمَعُونَ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَالشَّجَرِ،
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَالْوَبَرِ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَالْمَدَرِ،
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ،
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ فِی اللَّیْلِ اِذاعَسْعَسَ، وَالصُّبْحِ اِذا تَنَفَّسَ،
لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ عَدَدَ الرِّیاحِ فِی الْبَراری وَالصُّخُـورِ،
لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ مِـنَ الْیَـوْمِ اِلـی یَـوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ. (اقبال، ص 324)
6. قرائت سوره ی فجر
در حدیثی از رسول خدا (ص) نقل شده است:هر کس سوره فجر را را در دهه اول ماه ذی الحجه قرائت نماید گناهانش بخشیده می شود و اگر در غیر این ایام خوانده شود مایه نورانیت او در قیامت می گردد. (مجمع البیان، ج10، ص341)
اعمال شب و روز عرفه
اعمال شب عرفه
پاداش عبادت در این شب با صدو هفتاد سال عبادت برابر است.
کسی که در این شب توبه کند مورد مغفرت الهی قرار می گیرد.
همچنین زیارت حضرت سید الشهدا در این شب سفارش شده است.
مستحب است دعای اللهم یا شاهد کل نجوی در این شب خوانده شود.
اعمال روز عرفه
روزه
گرفتن روزه در این روز بسیار توصیه شده است و در روایتی روزه آن را کفاره نود سال روزه می دانند.
دعای عرفه
خواندن دعای عرفه مهمتر از روزه گرفتن است، بنابراین اگر ضعف روزه مانع از خواندن این دعا شود بهتر است روزه گرفته نشود. برای خواندن دعا باید به آداب و شرایط خوادن دعا توجه داشت.
مکان دعا
بهترین مکان برای خواند دعای عرفه، کربلا است. امام صادق(ع) در روایتی می فرمایند:
«خداوند متعال قبل از اهل عرفات برای زائرین قبر حسینی علیه السّلام جلوه کرده، نیازهای آنان را برآورده، گناهانشان را بخشیده و آنان را به خواسته هایشان می رساند. آنگاه نزد اهل عرفات آمده و با آنان نیز این گونه رفتار می کند.»
زیارت امام حسین علیه السلام
خواندن زیارت امام حسین(ع) در ین روز بسیار سفارش شده استو در روایتی ثواب آن را برابر با یک میلیون عمره با پیامبر اکرم(ص)، یک میلیون حج با امام زمان(ع)، آزاد کردن یک میلیون برده و کالاهایی که باندازه بار یک میلیون اسب باربر باشد می داند.
نماز قبل از دعا
بعد از زیارت و قبل از خواندن دعای عرفه، دوازده رکعت نماز خوانده شود که در هر رکعت یک بار «سوره حمد» «آیة الکرسی» و«توحید»بخواند.
سپس به اندازه ای که می تواند قرآن بخواند و بعد سجده کرده و بعد از سجود بگوید:«سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ فازَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْحِلْمِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ أَحْصی کُلَّ شَیْ ءٍ وَ عَلِمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَنْبَغِی انْ یُسَبَّحَ سِواهُ، سُبْحانَ ذِی الْعِزِّ وَ الْقُدْرَةِ، سُبْحانَ الْعَظِیمِ الاعْظَمِ.
اسْأَلُکَ یا رَبِّ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ، وَ أَسْأَلُکَ بِالْمُسْتَجابِ مِنْ دُعاءِکَ، وَ بِنُورِ وَجْهِکَ انْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ-»و سپس خواسته های خود را از خدا بخواهد.
