شناسه سوره: این سوره صد و یازدهمین سوره قرآن است که در مکه نازل شده و پنج آیه دارد و نام‌های دیگر سوره «ابولهب» و «تبت» است.
ساختار سوره: این سوره دارای یک سیاق(یک موضوع) و دو دسته آیه می‌باشد. دسته اول؛ آیات 1 و 2 که ناکارآمدی دنیوی دشمنان را اعلام می‌نماید و دسته دوم؛ آیات 3 الی 5 که هلاکت اخروی دشمنان را اعلام می‌کند.
جهت سوره: این سوره در فضایی نازل گشت که دشمنان پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم، همچون ابولهب و همسرش، با همه امکانات خویش و نفوذ و ثروتشان، راه اسلام را مسدود کرده و کارشکنی‌ها را به اوج رسانده بودند. در چنین فضایی، سوره مسد نازل شد و قدرت و ثروتشان را ناکارآمد خواند و آنها را به عذاب دنیوی و اخروی، تهدید کرد.
سوره مسد، بیانگر اعلام شکست دنیوی و اخروی زرپرستان زورمدار است.
بیان نکاتی از آیات:
تبت یدا ابی‌لهب و تب:
1- منظور از «ید» دست مادی نیست، بلکه ابزار اِعمال قدرت است.
2- تکرار فعل «تبّت» نشان می‌دهد که شخصیت، فکر و تمام وجود ابولهب از کار افتاد و توطئه‌های او برای خاموش کردن نور نبوّت بی‌نتیجه ماند.
3- اعلام برائت از نااهلان، جزء دین است.
4- در نظام مکتبی، ضابطه بر روابط مقدم است.
5- ابولهب که عموی پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم بود،فردی ثروتمند، با نفوذ، قدرتمند و البته بدزبان بود.
6- ابولهب، عاقبت به بیماری طاعون گرفتار شد و عفونت، بدن او را به حدّی رساند که هیچ فردی جرأت نمی‌کرد به سمت او برود، طوری که او را به بیرون مکه بردند و به وضع اسفناکی از دنیا رفت (نتیجه ظلم)
ما أغنی عنه ماله و ما کسب
1- معلوم می‌شود، منظور از «یدا» در آیه اول، مال و قدرت ابولهب می‌باشد، یَد ثروت و یَد قدرت.
2- این آیه بیان می‌کند که ثروت و قدرت ابولهب، او را بی‌نیاز نساختند و از هلاکتش جلوگیری نکردند.
3- مال و ثروت، دو ابزار مخالفت با رهبران جامعه اسلامی است.
سیصلی ناراً ذات لهب
1- سرانجام اُخروی زرپرستان زورمدار ورود به آتش است.
2- عبارت «ذات لهب» متناسب با کنیه‌ی «أبی‌لهب» آورده شده است.
وأمراته حمّاله‌الحطب
1- با توجه به اینکه همسر ابولهب، از مهم‌ترین حامیان او علیه اسلام به شمار می‌آمد، در این تهدید (ورود به آتش) با ابولهب شریک است، هیزم‌کش آتش معرفی شده است.
2- همسر ابولهب در دنیا، بر سر راه پیامبر قرار و خار و خاشاک می‌ریخت و با افکار و حمایت‌های منفی، با شوهرش همراهی می‌کرد.
3- همسر ابولهب، امّ‌جمیل، که خواهر ابوسفیان و عمّه معاویه بود.
فی جیدها حبلٌ من مسد
1- این زن همانگونه که در دنیا با زر و جواهراتی که بر خود می‌آویخت، فخرفروشی می‌کرد و علیه اسلام کار می‌کرد، در آخرت نیز بر گردنش ریسمانی از لیف خرمای خشک که طلایی رنگ است، آویخته خواهد شد و مایه‌ی تحقیر و زبونی اوست.
2- در قرآن چهار نوع زن و شوهر معرفی شده؛
الف) زن و شوهر همفکر در کار نیک: حضرت علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام «و یطعمون الطعام علی حبه.....»
ب) زن و شوهر همفکر در کار بد: ابولهب و همسرش «...ابی‌لهب.... وأمراته....»
ج) زن در راه باطل و مرد در راه حق: حضرت نوح و حضرت لوط، که همسرانشان به آنها ایمان نیاوردند «..... کانتا تحت عبدین من عبادنا....»
د) زن در راه حق و مرد در راه باطل: فرعون و همسرش «ضرب الله مثلاً للذین ءَامنوا إمرأهً فرعون...»
3- در هر زمانی، تفکّر ابولهب به عنوان رهبر فکری باطل و تفکر همسر ابولهب به عنوان حمایت‌کننده این جریان فکری وجود دارد.
4- نقش حمایت‌کنندگان، بیش از رهبران است: چه در جهت دفاع از اسلام و چه علیه اسلام.
منابع:
1- الهی‌زاده، محمّد حسین، تدبر در قرآن.
2- قرائتی، محسن، تفسیر نور.
3- مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه.
4- طبرسی، مجمع‌البیان.
